اقتصاد دانش بنیان
امــروزه اقتصــاد پررونــق و پررقابــت جهــان بــر پایــه علوم و فنــاوری شــکل گرفتــه اســت. بــا توجــه بــه ســودهای کلان و ارزش افــزوده بــالای حاصــل از محصــولات دانش بنیــان کــه نصیــب چنیــن شــرکت هایی می شــود، در کشــورمان نیــز مدتــی اســت مفاهیــم اقتصــاد دانش بنیــان و شــرکت های دانش بنیــان موضــوع بحــث بخش هــای دولتــی و خصوصــی اســت.
آخریــن آمــار ارائــه شــده توســط امــور شــرکت ها و موسســات دانش بنیــان معاونــت علمــی و فنــاوری هــزار 10 ریاســت جمهوری حاکــی از ثبت نــام حــدود شــرکت بــرای اخــذ تائیدیــه دانش بنیــان اســت. از شــرکت وارد فراینــد ارزیابــی شــدند 4300 میــان آن هــا شــرکت تاییدیــه دریافــت 1870و از ایــن تعــداد نیــز کرده انــد.
قابــل ذکــر اســت کــه مبلــغ معافیــت مالیاتــی معــادل 1392 شــرکت های دانش بنیــان در ســال بــه میــزان 1393 میلیــارد تومــان بــود و در ســال 6 میلیــارد تومــان افزایــش یافــت. ایــن آمــار حکایــت 50 از رشــد و توســعه مفهــوم اقتصــاد و شــرکت های دانش بنیــان دارد.
ممکــن اســت برخــی تحلیل گــران، انــدازه گــردش مالــی شــرکت های دانش بنیــان را کــه در حــال حاضــر در حــد و انــدازه شــرکت های بــزرگ داخلــی یــا بین المللــی نیســتند، یــک نقطه ضعــف بــرای اثربخشــی شــرکت های فــوق تلقــی کننــد.
ایــن نگاهــی عجولانــه اســت کــه بایــد تصحیــح شــود. دانــش و فنــاوری موجــود در شــرکت های دانش بنیــان شــامل چگونگــی و چرایــی (Know-how and Know-why) اســت. ایــن خصیصــه شــرکت های دانش بنیــان ســبب افزایــش ســرعت توســعه فنــاوری، ارتقــای کیفیــت محصــولات، افزایــش رقابت پذیــری شــرکت های داخلــی بــا رقبــای خارجــی، ســهولت انتقــال فنــاوری از خــارج بــه داخــل کشــور و امــکان انتقــال فنــاوری از داخــل بــه خــارج کشــور می شــود.
ایــن مزیت هــا از مشــخصه های شــرکت های دانش بنیــان محســوب می شــود کــه نظیــر آن هــا را در شــرکت های ســنتی بــه نــدرت می تــوان یافــت. بــا وجــود تمــام نقاط قــوت مفهــوم اقتصاد و شــرکت های دانش بنیــان -کــه البتــه زادگاه آن، غــرب اســت- قطعــا یــک کپی بــرداری ســاده از ایــده شــرکت های تخصصــی و فوق تخصصــی دانش بنیــان بین المللــی و پیاده ســازی آن در ایــران، بــدون در نظــر گرفتــن فضــای حاکــم بــر صنعــت، دانشــگاه و اقتصــاد کشــورمان و همچنیــن جایــگاه سیاســی ایــران در جهــان، راهــکار صحیحــی بــرای بهــره بــردن از مزایــای شــرکت ها و اقتصــاد دانش بنیــان نخواهــد بــود چــرا کــه در ایــران چالش هــای فــراروی ایــن مفهــوم بومــی اســت لــذا بــه راهکارهــای بومــی بــا نگاهــی جهانــی بــرای رفــع آن هــا نیــاز داریــم.
معضــلات و چالش هــای مختلفــی بــر ســر راه شــرکت های دانش بنیــان در راســتای رســاندن ایــده اولیــه بــه بــازار وجــود دارد کــه بــا توجــه بــه شــرایط داخــل کشــور بایــد در جهــت رفــع آن هــا گام برداشــت.
برخــی از معضــلات و چالش هــای مختلــف فــراروی شــرکت های دانش بنیــان عبارتنــد از:
آشــنایی نداشــتن بعضــی از صنایــع بــا فناوری هــای بــه روز جهــان (کــه ســبب پــس زدن ایده هــای دانش بنیــان می شــود).
نبــود اســتاندارد های ملــی (کــه ســبب پذیرفتــه نشــدن محصــول بــا فنــاوری جدیــد در عرصــه صنعــت می شــود).
کمبــود ســرمایه در شــرکت های جــوان و نوپــای دانش بنیــان (کــه ســبب توقــف و ورشکســتگی شــرکت های دانش بنیــان می شــود). نبــود ســرمایه گذاری خطرپذیــر در کشــور (کــه ســبب هــدر رفتــن ایده هــای نــو و نوآوری هــای شــرکت های دانش بنیــان می شــود).
بیرو نــی تلقــی کــردن شــرکت های دانش بنیــان از دایــره شــرکت های کارفرمــا کــه عمدتــا دولتــی هســتند.
ایجــاد نشــدن کشــش بــازار بــرای شــرکت های دانش بنیــان از طریــق کارفرمایــان دولتــی.
مشــکلات مالیاتــی، بیمــه ای و حقــوق گمرکــی شــرکت های نوپــای دانش بنیــان.
کنتــرل نشــدن واردات کالاهــای دانش بنیــان خارجــی بــه داخــل کشــور (کــه ســبب مشــکلات رقابت پذیــری کالاهــای دانش بنیــان داخلــی بــا محصــولات خارجــی می شــود).
مشــکلات صــادرات کالا و خدمــات دانش بنیــان بــه خــارج از کشــور (کــه ســبب محــدود شــدن شــرکت های دانش بنیــان داخلــی بــه بــازار داخلــی بــا انــدازه کوچــک می شــود).
لحــاظ نکــردن پیوســت فنــاوری در اســناد لازم بــرای تصویــب پروژه هــای بــزرگ دولتــی بــا در نظــر گرفتــن نقــش شــرکت های دانش بنیــان.
شــرایط فعلــی حاکــم بــر موضــوع اقتصــاد دانش بنیــان و شــرکت های دانش بنیــان بیانگــر ایــن اســت کــه بــا وجــود تــوان بــالا در کشــور و تلاش هــای فــراوان دولــت، بــه خصــوص معاونــت علمــی و فنــاوری ریاســت جمهوری، نبــود راهکارهــای صحیــح در مقابلــه بــا چالش هــای مذکــور، رشــد اقتصــاد و شــرکت های دانش بنیــان را بــا کنــدی روبــه رو کــرده اســت. لــذا اگــر ایــن روال عــوض نشــود، تاثیــر اقتصــاد و شــرکت های دانش بنیــان بــر تولیــد ناخالــص ملــی و شــکوفایی اقتصــاد کشــور جــدی نخواهــد بــود. برطــرف کــردن ایــن موانــع، عــزم ملــی و حرکــت یکپارچــه و ســازمان یافته مراکــز دولتــی و بخش هــای خصوصــی را در کشــور بــرای رســیدن بــه یــک اســتراتژی کلان بومــی بــر مبنــای اقتصــاد مقاومتــی دانش بنیــان طلــب می کند.
نوشته ای از محمود مهرداد شکریه استاد دانشکده مهندسی مکانیک دانشگاه علم و صنعت ایران
منبع: «ماهنامه دانش بنیان»