زیست بوم شریف
از مســائل مهــم کارآفرینــی تاســیس زیســت بوم (اکوسیســتم) کارآفرینــی شــامل حلقه هــا و بازیگــران اصلــی آن اعــم از پارکهــا، مراکــز رشــد، وی ســی ها، مراکــز نــوآوری، شــتاب دهنده ها و از همــه مهمتــر نیــروی انســانی متخصــص و خــلاق اســت. اتفاقــا دانشــگاه هایی در جهــان معتبرنــد کــه عــلاوه بــر افزایــش کیفیــت علمــی بــه تاســیس زیســت بوم فنــاری نائــل شــوند.
نســل جــوان ایــران، حداقــل آن نســل تحصیلکــرده و آشــنا بــه دنیــای امــروز، تصویــر جدیــدی از دنیــا و از مناســبات سیاســی دارد. اولین بــار کــه دولــت مــدرن در ایــران تاســیس شــد، مــرز موفقیــت بــرای مــردم ایــن بــود کــه بــه اســتخدام دولــت دربیاینــد.
خانواده هــا بچه هــای خــود را بــه مدرســه و دانشــگاه میفرســتادند تــا مــدارک مــورد نیــاز اســتخدام دولتــی را فراهــم آورنــد. آنهــا کــه زورشــان میرســید، فرزنــد خــود را بــه دانشــگاه های معتبــر اروپــا و امریــکا میفرســتادند تــا مــدرک معتبرتــری بــه دســت آورنــد. در نســل اول مدیــران دولتــی بــه کمتــر کســی برمی خوریــد کــه در خــارج درس نخوانــده باشــد و مــدرک معتبــر نگرفتــه باشــد. تعبیــر« نوکــر دولــت» در میــان قدیمی هــا قابــل تامــل اســت.
ارباب هــا نیــازی بــه شــغل نداشــتند و پــول و اعتبــار دولــت بــه کارشــان نمی آمــد. صرفــا وقتــی کــه می خواســتند قــدرت سیاســی – اقتصــادی خــود را توســعه دهنــد، بــه ســراغ قبــول ســمت های دولتــی میرفتنــد. وزیــر میشــدند، وکیــل میشــدند و شــاه یــا مــردم را نمایندگــی می کردنــد؛ امــا رعایــا چــارهای نداشــتند جــز اینکــه بــه خدمــت ارباب هــا دربیاینــد.
کــدام اربــاب قدرتمندتــر و بانفوذتــر از دولــت؟
بــرای همیــن بیــش از صــد ســال در بیــن طبقــات مختلــف رعیــت مســابقه افتــاد تــا هــر کــس زودتــر و بیشــتر ردای نوکــری دولــت را بــه تــن کنــد، امــا دنیــا تغییــر کــرده و مناســبات سیاســی پیچیده تــر و متفاوت تــر شــده اســت. دیگــر نه فقــط در اروپــا کــه در کشــورهای در حــال توســعه نیــز دولــت قویتریــن و بانفوذتریــن اربــاب نیســت.
دولــت قبــلا فعــال مایشــاء بــود، بــه کســی هــم نبایــد جــواب مــیداد، دســتش هــم بــرای اعمــال قــدرت بــاز بــود؛ امــا رفته رفتــه جوامــع بشــری بــه نهادهــای نظارتــی متعــددی رســیدند کــه دســت قــدرت را میبســتند. دولــت پاســخگو دولتــی اســت که نه تنهــا بــه مــردم، بلکــه موظــف اســت بــه پارلمــان و نهادهــای نظارتــی جــواب پــس بدهــد و بــا اجــازه آنهــا اعمــال قــدرت کنــد. خصوصــا پــول حســاب و کتابــی دارد کــه توســط نهادهــای ذیحســاب کنتــرل می شــود.
دولــت هــم شــبیه بنگاهــی اســت کــه بایــد دخــل و خرجــش بــا هــم بخوانــد و ســود و زیانــش معلــوم شــود. شــاهان قاجــار و پهلــوی هــر چقــدر کــه در خزانــه داشــتند، مختــار بودنــد ببخشــند یــا در هــر راهــی کــه صــلاح میداننــد هزینــه کننــد؛ امــا دولت هــای امــروزی حتــی بایــد هزینه هــای در حــد ریــال خــود را بــه نهادهــای مختلــف از جملــه مــردم پاســخ بدهنــد. روی همیــن حســاب آنهــا بیــش از گنجایــش خــود نمیتواننــد نوکــر اســتخدام کننــد.
ضمــن اینکــه شــأن و منزلــت مــردم هــم بــالا رفتــه و دیگــر مثــل ســابق حاضــر نیســتند خــود را بــه صفــت نوکــری متصــف کننــد. بحــث اســم نیســت. امــروز مــردم ارتقــای مقــام پیــدا کرده انــد و خــود تبدیــل بــه یکــی از مدعی هــای ســوال از دولــت شــده اند.
امــروز مــردم از زاویــه ای بــه دولــت نــگاه می کننــد کــه کارفرمــا بــه کارپــردازش. آن نســبت رعیــت و اربابــی از بیــن رفتــه، بــه جایــش پیمانــکار و کارفرمــا نشســته اســت. بــرای همیــن در خیلــی از مــوارد کســر شــأن کارفرماســت کــه بــه اســتخدام کارپــردازش دربیایــد.
ضمــن اینکــه مگــر دولــت چقــدر کار دارد و بــه چــه تعــداد کارمنــد و کارگــر نیــاز دارد؟ یــک معنــای کوچــک شــدن دولــت همیــن اســت کــه او دیگــر قــرار نیســت متصــدی «همــه امــور» شــود و مملکــت را به تنهایــی اداره کنــد. شــأن دولــت شــأن ســتادی و سیاســت گذاری اســت و ایــن مردمنــد کــه بایــد کارهــای اصلــی کشــور را پیــش ببرنــد.
لــذا آن توقــع اســتخدامی کمرنــگ شــده و بســیاری از جوانــان ســودای کار خصوصــی و مشــاغل شــخصی دارنــد. از مشــکلات جــدی جامعــه امــروز مــا بیــکاری اســت. تقریبــا همــه بــر ایــن امــر متفقنــد کــه دولــت بایــد مشــکل اشــتغال را حــل کنــد و زمینــه درآمدزایــی و تولیــد ثــروت را بــرای مــردم فراهــم آورد؛ امــا آیــا ایــن توقــع بــه ایــن معناســت کــه دولــت چنــد میلیون متقاضــی شــغل را به اســتخدام خــود در بیــاورد و آنها را ســر کار بگــذارد؟
ضمــن اینکــه مگــر دولــت چــه تعــداد کارمنــد میخواهــد و چقــدر کار دارد کــه نیــاز بــه ایــن همــه متقاضــی داشــته باشــد. دولــت خیلــی هنــر کنــد یــک درصــد ایــن جماعــت بیــکار را هــم نمی توانــد ســر کار ببــرد.
درآمــد اصلــی دولــت فــروش نفــت و مالیــات اســت. دولــت بــا ایــن پــول نه فقــط بایــد کشــور را آبــادان کنــد، بلکــه بایــد بــا ســرمایه گذاری های مناســب درآمــد خــود را بــالا ببــرد؛ امــا چطــور می توانــد بــه ایــن ماموریت هــای اصلــی خــود عمــل کنــد در حالــی کــه بیشــترین درآمــدش را بایــد بــه کارمنــدان و کارگرانــش حقــوق بدهــد؟ خوشــبختانه دولــت دوازدهــم لایحــه بودجــه را منتشــر کــرده و همــگان می تواننــد اصــل و فــرع آن را مطالعــه کننــد. بــا یــک نــگاه گــذرا می توانیــم ببینیــم کــه بیشــترین درآمــد دولــت صــرف حقــوق پرســنل می شــود.
پرســنل تعبیــر محترمانه تــری از همــان نوکــر دولــت اســت، امــا نســل جدیــد – خصوصــا درس خوانده هــا – ســوداهای دیگــری در ســر دارنــد. آنهــا نــه از دولــت کار می خواهنــد و نــه چشم شــان بــه دســت و جیــب دولــت اســت تــا یارانه بارانشــان کنــد، آن هــا متوقعنــد تــا دولــت سیاســت گذاری کنــد و تســهیل گری و زمینــه زیســت بوم فنــاوری را فراهــم آورد. یعنــی شــرایطی بســازد تــا شــرکت های دانش بنیــان و اســتارت آپ ها بتواننــد بــا آزادی عمــل کار کننــد، ایجــاد اشــتغال کننــد، ثــروت بســازند و در راه توســعه و آبادانــی کشــور قدم هــای موثــر بردارنــد.
کافــی اســت بــه نســل جدیــد میــدان دهیــم تــا بــا تولیــد کالا و خدمــات دانش بنیــان یــا ارائــه خدمــات نویــن کارآفرینــی کنــد و دانــش و تکنولــوژی را در راه تولیــد ثــروت بــه خدمــت بگیــرد.
اتفاقــی کــه اطــراف دانشــگاه صنعتــی شــریف افتــاده از چنــد جهــت قابــل مطالعــه و بلکــه مایــه دل گرمــی اســت و آینــدهای روشــن را نویــد میدهــد. بــا ایجــاد بیــش از 356 شــرکت و اســتارت آپ کمــپ در کنــار ایــن دانشــگاه، بســیاری از دانش آموختــگان دانشــگاه صنعتــی شــریف بــا تاســیس شــرکت های خــود در اطــراف دانشــگاه اکوسیســتمی پدیــد آورده انــد کــه
اگــر در ســطح کشــور و ســایر دانشــگاه ها و مراکــز علمــی گســترش یابــد، نه تنهــا مشــکل اشــتغال را بالــکل از بیــن میبــرد، بلکــه ارزش افــزوده و ثروتــی عظیــم بــرای کشــور مــی آورد. دولــت فقــط بایــد بتوانــد تســهیل گری کنــد و موانــع را از ســر راه تحقــق ایــن امــر ارزشــمند بــردارد؛ همیــن.
نویسنده پروز کرمی
منبع ماهنامه اقتصاد دانش بنیان